André Marie Ampère (ur. 20 stycznia 1775 w Lyonie, zm. 10 czerwca 1836 w Marsylii) – francuski fizyk i matematyk, zajmujący się m.in. badaniem zjawiska elektromagnetyzmu. Swoją pierwszą rozprawę naukową, poświęconą krzywym stożkowym, napisał w wieku trzynastu lat. W młodości udzielał korepetycji z matematyki i fizyki, był także nauczycielem w l’École Centrale w Bourg-en-Bresse, a następnie w liceum w Lyonie (obecnie Lycée Ampere). Prowadził badania naukowe w dziedzinie matematyki. W ich wyniku napisał traktat zatytułowany Considérations sur la théorie mathématique du jeu (Rozważania o matematycznej teorii gier), który przedstawił w paryskim Instytucie Nauk w r. 1803. W 1804 roku wyjechał do Paryża. Nie miał żadnego formalnego wykształcenia, miał jednak doskonałą reputację zarówno jako nauczyciel matematyki, jak i matematyk-badacz. Został więc zatrudniony w École polytechnique, najpierw jako wykładowca matematyki, a od r. 1808 jako profesor. Stanowisko profesora dzielił z Cauchym. W roku 1808 został nominowany (przez Napoleona) inspektorem generalnym francuskich wyższych uczelni (inspecteur général de l’université française). Profesorem École politechnique był do roku 1826, kiedy to w uznaniu dla ogromnego, wartościowego dorobku naukowego otrzymał katedrę fizyki w prestiżowym Collège de France. Kierował nią aż do śmierci. Po roku 1826 roku wykładał również filozofię na Faculté des Lettres. Pracował m.in. nad optyką – opublikował pracę o refrakcji. Za największe dokonanie Ampère’a uważany jest jego wkład do rozwoju nauki o elektryczności i magnetyzmie. W latach 20. XIX w. Ampère dowiedział się o doświadczeniach Ørsteda wykazujących związek prądu elektrycznego z magnetyzmem i podjął próbę opracowania teorii łączącej te zjawiska. Postawił hipotezę, że prąd płynący przez cewkę złożoną z nawiniętych na walcu zwojów miedzianego drutu powinien wykazywać takie same właściwości jak magnes stały. Zbudował taką cewkę i na drodze doświadczalnej potwierdził swoje przypuszczenie. Opisał matematycznie ilościowe zależności pomiędzy zjawiskami elektrycznymi i magnetycznymi. Najbardziej znanym twierdzeniem jego teorii jest tzw. prawo Ampère’a mówiące o tym, że całka krzywoliniowa wektora gęstości strumienia magnetycznego obliczana po krzywej zamkniętej jest proporcjonalna do wypadkowego prądu otoczonego tą krzywą. Wyprowadzone przez Ampère’a formuły stosowane są do dziś tak w nauce, jak i w technice. Zaproponował utrzymujący się do dnia dzisiejszego podział nauki o elektryczności na dwa działy: elektrostatykę i elektrodynamikę. Sformułował teoretyczne podstawy elektrodynamiki. Najważniejsza praca Ampère’a o elektryczności i magnetyzmie, zwieńczająca jego dokonania w tej dziedzinie, została opublikowana w 1826 roku. Nosi ona tytuł Traktat o matematycznej teorii zjawisk elektrodynamicznych opartej wyłącznie na eksperymentach (Mémoire sur la théorie mathématique des phénomènes électrodynamiques uniquement déduite de l’expérience). Pisząc o niej, Maxwell porównał w 1879 Ampère’a z Newtonem. Samą pracę określił: "jedno z najbłyskotliwszych osiągnięć nauki. Całość, teoria i eksperymenty wyglądają jak gdyby w pełni dojrzałe i kompletne wyskoczyły z głowy tego ‘Newtona elektryki’. Jest doskonała w formie i nieskazitelna w precyzji, a składa się z formuł, z których można wywieść wszystkie zjawiska elektrodynamiki i które muszą na zawsze pozostać jej kardynalnymi tezami". Mimo że znany jest głównie jako fizyk, był przede wszystkim matematykiem. W tej dyscyplinie prowadził wykłady i większość badań. Między innymi rozwijał teorię równań różniczkowych cząstkowych, opracowując ich klasyfikację. Prowadził również badania w dziedzinie chemii – odkrył fluor i, niezależnie od Avogadra, sformułował prawo o identyczności liczby cząsteczek każdego gazu pod tym samym ciśnieniem i w tej samej objętości. Opracował klasyfikację pierwiastków. Jest autorem wydanej pośmiertnie obszernej pracy Szkice z filozofii nauki, czyli przedstawienie analityczne ogólnej klasyfikacji wszelkiej wiedzy ludzkiej (Essai sur la philosophie des sciences, ou exposition analytique d’une classification naturelle de toutes les connaissances humaines). W książce tej jako pierwszy w czasach nowożytnych użył terminu cybernetyka – definiując ją jako sztukę rządzenia. Zmarł 10 czerwca 1836 w Marsylii na zapalenie płuc.
Źródło: Wikipedia.